instructional design – Trang Tran

EDUTAINMENT – Thiết kế trải nghiệm học tập qua hoạt động giải trí

Nếu bạn quan tâm đến cách tạo sự hào hứng cho người học bằng việc lồng ghép các yếu tố giải trí vào giải pháp học tập, chào mừng bạn đến với bài blog của Trang về Edutainment.

Định nghĩa Edutainment: Dùng hình thức giải trí tạo sự hào hứng và lồng ghép nội dung học tập khéo léo

Edutainment là các giải pháp học tập dùng hình thức giải trí để tạo sự hào hứng cho người xem. Nội dung học tập được lồng ghép vào khéo léo để trải nghiệm học thú vị mà vẫn hiệu quả.

Trong bài blog này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu: (I) Giá trị của Edutainment, (II) Cách cân bằng giữa yếu tố giáo dục và giải trí, và (III) Làm thế nào để giải trí mà vẫn đọng lại được kiến thức.

I. Giá trị của Edutainment

Năm 2014, Trang đang điều hành một doanh nghiệp riêng. Mọi người chắc cũng biết khi khởi nghiệp, có ti tỉ thứ phải học. Nhưng để duy trì được động lực để chăm chỉ học hành thực sự không dễ chút nào.

May mắn sao Trang được biết đến TV Series “Silicon Valley“, series hài về hành trình start-up của anh chàng lập trình viên Richard. Lúc đầu Trang định xem với mục đích giải trí thôi, nhưng không ngờ sau đó Trang học được khá nhiều về các vấn đề trong quá trình khởi nghiệp. Từ đó mà có động lực tìm hiểu thêm những chủ đề mình quan tâm.

Nhờ sự việc này Trang nhận ra sức mạnh của việc kết hợp giữa Giải trí và Giáo dục.

Nếu biết lồng ghép một cách khéo léo giữa các yếu tố Giáo dục và Giải trí, chúng ta sẽ tạo được động lực học tập tốt hơn đồng thời giúp nội dung học dễ dàng được ghi nhớ hơn khi được gắn vào những bối cảnh thú vị.

II. Cách cân bằng giữa yếu tố Giáo dục và Giải trí

Trong quá trình thiết kế các giải pháp học tập ứng dụng Edutainment, learning designer (người thiết kế trải nghiệm học) cần tìm được điểm cân bằng hợp lý giữa các yếu tố Giáo dục và Giải trí.

Quá ít yếu tố giải trí dễ khiến trải nghiệm học bị nhàm chán, nhưng nếu quá nhiều những phần giải trí không liên quan lại dễ khiến người học bị sao nhãng khỏi nội dung học.

Chunking – Bảo bối khi cần truyền tải nhiều thông tin hiệu quả

Bài viết đặc biệt hữu ích cho các bạn chuẩn bị phỏng vấn học bổng du học, phỏng vấn xin việc, thuyết trình, giảng dạy, và thiết kế nội dung học tập.

Sau nhiều năm hỗ trợ làm mock interview giúp các bạn ứng viên apply học bổng Fulbright, Trang nhận ra một vấn đề chung các bạn thường gặp phải: cố gắng giới thiệu nhiều thông tin về bản thân nhưng chưa biết cách tạo được điểm nhấn và dấu ấn đối với người nghe.

Vấn đề khó khăn khi phải truyền tải nhiều thông tin cũng rất phổ biến khi chúng ta thiết kế nội dung học tập, thuyết trình, hay giảng dạy.

Một trong những phương pháp rất hữu ích để giải quyết vấn đề này chính là phương pháp “chunking”!

“Chunking” là gì?

Trí nhớ ngắn hạn của chúng ta chỉ có thể xử lý một lượng thông tin có hạn trong một thời gian ngắn (5 – 9 mẩu thông tin theo Miller, 1956). Vậy nên khi chúng ta phát biểu, trả lời phỏng vấn, thuyết trình, hoặc thiết kế nội dung học tập… mà đưa quá nhiều những mảnh thông tin rời rạc, nội dung chúng ta chia sẻ sẽ chẳng đọng lại được nhiều trong đầu người tiếp nhận.

Tuy nhiên, một mẹo rất hiệu quả để chúng ta xử lý điểm yếu này của trí nhớ ngắn hạn là sử dụng kỹ thuật “chunking”.

Theo Miller (1956), chunking là quá trình kết nối những mảnh thông tin nhỏ thành một khối ý nghĩa, dễ dàng lưu trữ được trong trí nhớ của chúng ta.

Khi những thông tin rời rạc được chuyển thành “chunks” (các khối thông tin), thay vì xử lý rất nhiều thông tin riêng rẽ, trí nhớ của chúng ta chỉ cần xử lý số lượng “chunks” nhỏ hơn rất nhiều.

Chunk (Tạo khối thông tin) như thế nào?

Có 3 phương pháp chunking phổ biến Trang thường sử dụng bao gồm: “Chunk” bằng câu chuyện, bằng hình ảnh, và bằng cụm từ viết tắt. Hay Trang hay gọi tắt là SPA (giúp người nghe dễ dàng tiếp thu thông tin như trả nghiệm đi spa)

Luyện tập có chủ đích để trở thành chuyên gia

Nếu phải chọn một phương pháp giúp phát triển bản thân đúc rút từ hơn 10 năm đi làm và hơn 6 năm ngụp lặn trong thế giới khoa học về việc học và learning design (thiết kế trải nghiệm học), Trang sẽ chọn Deliberate Practice (Tạm dịch: Luyện tập có chủ đích).

Chắc mọi người không còn xa lạ với quan điểm về việc cần 10.000 giờ luyện tập để trở thành chuyên gia được nhắc đến trong cuốn sách nổi tiếng “Những kẻ xuất chúng” của Malcolm Gladwell. Tuy nhiên, nếu chỉ luyện tập thường xuyên mà không có chủ đích, chúng ta chỉ có thể thông thạo những kỹ năng mình đã có.

Theo Ericsson, Prietula, và Cokely (2007), 10.000 giờ đó sẽ hiệu quả hơn rất nhiều, nếu chúng ta tập trung làm được song song việc phát triển những kỹ năng chúng ta đã có đồng thời mở rộng dần dần những kỹ năng thử thách hơn. Hay nói cách khác, đó là khi chúng ta biết vận dụng phương pháp Deliberate Practice (Luyện tập có chủ đích).

Khi đã lái xe thông thạo, chúng ta có thể thử ra biển để tập lái bằng một tay (Ảnh chỉ mang tính minh họa, không khuyến khích độc giả làm theo ^_^).
Ảnh bởi Nick Wehrli trên Pexels.com

I. Deliberate Practice là gì?

Hãy tưởng tượng những kỹ năng chúng ta có trong một lĩnh vực giống như một menu của quán ăn. Thời gian đầu menu đó khá cơ bản, rất ít món, và cần được mở rộng. Tuy nhiên, nếu không mở rộng một cách khôn ngoan, chúng ta có thể sẽ thêm nhiều món mới rất khó nuốt. Việc mở rộng kỹ năng phải có chủ đích, có chiến lược, yêu cầu nhiều nỗ lực bền bỉ cùng sự tập trung cao độ vào những phần quan trọng cần cải thiện.

Deliberate Practice là việc thực hành có chủ đích, yêu cầu nhiều nỗ lực được duy trì bền vững cùng sự tập trung cao độ vào những bài thực hành cụ thể để chinh phục những việc mình chưa làm tốt hoặc thậm chí chưa làm được.
(Ericsson, Prietula, & Cokely, 2007)

5 bí kíp nói trước camera cho video học trực tuyến

Bạn thấy rất hưng phấn mỗi khi thuyết trình, chia sẻ trực tiếp, nhưng ngay lập tức bị đơ khi đứng trước máy quay ghi hình cho video?

Yeah. Trang cũng từng rơi vào hoàn cảnh này. Rõ ràng cái camera vô cảm, lạnh lùng kia khó cho chúng ta cảm hứng để chia sẻ. Chưa kể, nếu bạn được vây quanh bởi cả ekip quay, dựng, chỉ tập trung săm soi, bắt lỗi của bạn, bạn khó có thể được thoải mái, hồn nhiên là phiên bản xịn nhất của mình.

Ngày trước kỹ năng nói trước máy quay chỉ đòi hỏi ở các bạn làm mảng truyền hình, giải trí, thì giờ đây khi việc học đa phương tiện trở nên cực kỳ phổ biến, các giảng viên, trainer, learning designer… cũng rất nên trang bị cho mình kỹ năng này.

Trong bài viết này, Trang sẽ chia sẻ một số gợi ý để chúng ta chinh phục được cái camera vô cảm kia. Nhờ đó, chúng ta có thể xuất hiện trong video đào tạo không phải như một con robot mà là một con người sống động, thu hút sự chú ý của người xem.

Hình ảnh Trang và bạn Dumb trong một video dạy tiếng Anh

Bí kíp 1: Nắm chắc nội dung mình muốn chia sẻ

Mẹo này quá hiển nhiên rồi đúng không? Nhưng Trang vẫn cần nhấn mạnh tầm quan trọng của nó. Đơn giản vì khi ghi hình, chúng ta sẽ phải xử lý một lúc tất cả các yếu tố sau:

Ghi nhớ nội dung
Nét mặt sao cho sống động, ngôn ngữ cơ thể tự nhiên, thoải mái
Giọng nói sao cho tự tin, rõ ràng, trơn tru, và có điểm nhấn
Bị săm soi bởi cả ekip quay và dựng

Càng thành thục được bất kỳ yếu tố nào kể trên, chúng ta càng bớt được áp lực cho tâm trí phải xử lý quá nhiều việc một lúc. Trong đó, việc nắm chắc nội dung mình muốn chia sẻ sẽ giúp chúng ta đỡ đi rất nhiều nỗ lực phải ghi nhớ thông tin.

Kỹ năng lắng nghe trong thiết kế trải nghiệm học

Hơn 6 năm trước, Trang được học về 4 cấp độ lắng nghe của Otto Scharmer từ khóa Art of Hosting. Cho đến giờ, đó vẫn là một trong những bảo bối lớn nhất Trang có được, mang lại nhiều giá trị cho Trang trong cả sự nghiệp và cuộc sống.

Trước khi có thể sáng tạo, cải tiến, giải quyết vấn đề, hay xây dựng mối quan hệ ý nghĩa… chúng ta đều cần biết cách lắng nghe. Lắng nghe hời hợt sẽ chỉ cho chúng ta những thông tin bề nổi, khẳng định lại những gì chúng ta đã tin, đã biết trước đó. Chỉ khi biết dành tâm trí, sự tập trung, và sẵn sàng để sang một bên những quan điểm, niềm tin có sẵn của bản thân, chúng ta mới có thể lắng nghe được sâu sắc. Và đó là điểm khởi đầu của sự thấu hiểu, của những kết nối ở tầng sâu, của những ý tưởng đột phá khi ta có thêm góc nhìn mới, ở một lăng kính mới.

I. Bốn cấp độ lắng nghe (Otto Scharmer)

Chúng ta có thể hình dung bốn cấp độ của lắng nghe của Otto Scharmer như cách chúng ta di chuyển trong căn phòng của mình:

Cấp độ 1 – Downloading: Ta lắng nghe nhưng vẫn tự hạn chế mình trong bức tường đóng kín bởi những định kiến, nhận thức, trải nghiệm trong quá khứ. Ta nghe chỉ để khẳng định những gì mình đã tin, đã biết.

Cấp độ 2 – Factual: Ta quyết định mở cửa để đón luồng gió mới. Tức là tạm gác những định kiến, trải nghiệm, kiến thức, niềm tin cũ sang một bên để đầu óc cởi mở đón nhận những góc nhìn mới, nhận thức, thông tin mới.

Cấp độ 3 – Empathic Listening: Ta quyết định bước ra khỏi căn phòng của mình để đi vào thế giới của người khác, đứng ở góc nhìn của người khác để thấu hiểu, cảm nhận không chỉ thông tin mới mà cả những cảm xúc, cảm giác, tình cảm…

Cấp độ 4 – Generative Listening: Đó là sự lắng nghe vượt qua cấp độ kết nối ở cá nhân cũng như góc nhìn giới hạn của từng cá nhân, mà tập trung kết nối với những tiềm năng, cơ hội, khả năng xảy đến trong tương lai.

Vậy trong learning design (Thiết kế trải nghiệm học), những cấp độ lắng nghe này có ý nghĩa như thế nào?

Kinh nghiệm thiết kế nội dung video cho trải nghiệm học trực tuyến

Bạn đã bao giờ trầm trồ khi xem những video đào tạo cuốn hút, hấp dẫn đến nỗi có thể nằm ôm máy tính học nhiều giờ mà không chán?

Trang đã từng có được cảm giác hưng phấn đó. Nhưng cũng không ít lần thấy thất vọng khi phải xem những video thiết kế không hoàn toàn tối ưu cho trải nghiệm học.

Vậy điều gì làm nên sự khác biệt đó? Khi nào thì chúng ta nên dùng video?

Trong bài blog này, hãy cùng Trang tìm hiểu những mục đích chính khi sử dụng video, các dạng video phổ biến, cũng như một vài gợi ý để chúng ta có thể thiết kế nội dung học định dạng video giúp quá trình học hiệu quả, hấp dẫn hơn.

I. Những mục đích chính khi sử dụng video

Mục đích 1: Giải thích những khái niệm phức tạp

“Độ phức tạp của thông tin phải phù hợp với khả năng truyền tải của phương tiện sử dụng.”

Hilbert (2015)

Bạn đang cảm thấy bất lực khi dùng ngôn từ để giải thích về một khái niệm hay một quy trình nào đó? Vậy bạn sẽ cần sử dụng một phương tiện có thể truyền tải được nhiều yếu tố đa dạng hơn (khái niệm trong tiếng Anh là media richness).

Video là định dạng nội dung học tập có khả năng truyền tải nội dung phong phú với hình ảnh, âm thanh, cũng như các hiệu ứng khác nhau. Các định dạng học tập sử dụng hình ảnh như video sẽ rất phù hợp với những nội dung học tập phức tạp này.

Ví dụ, dưới đây là một video giới thiệu về quy trình mã hóa kép trong não bộ mà Trang từng làm. Bạn có thể tưởng tượng nếu không có những hình ảnh trực quan, tương tác với nhau như trong video thì người xem sẽ gặp khó khăn thế nào khi muốn hiểu về khái niệm này!

Những video được sử dụng với mục đích này có tên gọi là explainer video (video giải thích). Các video này chủ yếu được làm dựa trên các định dạng như hoạt họa 2D, 3D, bảng trắng (whiteboard animation), quay cảnh trực tiếp (live action), hay video giảng dạy có người đứng nói (instructor-led training).

Giải pháp trên Quy mô lớn: Bài học từ Amazon

“Một tập đoàn toàn cầu như Amazon làm thế nào để vận hành hiệu quả ở quy mô lớn?”

Một câu hỏi quá khó cho một người mới vào hơn hai tháng như Trang. Nhưng với trải nghiệm cá nhân trong thời gian qua, có hai điều khiến Trang thực sự ấn tượng: leadership principles (các nguyên tắc lãnh đạo) và mechanisms (các quy trình hoàn chỉnh để giải quyết các vấn đề lặp lại).

Vậy cụ thể principles và mechanisms là gì? Nó có ứng dụng thế nào trong công việc nói chung và quy trình learning design nói riêng?

1. Leadership Principles

Việc có hệ giá trị cốt lõi và các nguyên tắc hoạt động không phải điều mới mẻ trong doanh nghiệp. Nhưng từ trải nghiệm cá nhân, Trang chưa thấy nơi nào mà các nguyên tắc đó đi sâu vào từng quyết định hàng ngày như ở Amazon.

Ví dụ:

Bản thân Trang thường đặt ra nhiều yêu cầu cao khi làm các nội dung học tập. Thời gian đầu, do agency làm việc cùng chưa quen với những yêu cầu đó, tiến độ công việc bị chậm lại. Trang thấy hơi ngại nên có trao đổi thẳng với team của Trang ở Amazon về việc này. Và đây là câu trả lời Trang nhận được:

“Một trong các nguyên tắc của Amazon là “hoạt động dựa trên những tiêu chuẩn cao nhất”, vì vậy Trang cứ thoải mái khó tính 😀”

“Một nguyên tắc khác là “đảm bảo mang lại kết quả”, vì vậy cần kết hợp hướng dẫn, đào tạo cho agency. Khi họ đã quen với những yêu cầu, sẽ không còn bị chậm tiến độ nữa”.

Những nguyên tắc lãnh đạo của Amazon như kim chỉ nam cho các công việc hàng ngày. Nhờ đó, những ý tưởng được thảo luận hiệu quả hơn; những quyết định được đưa ra nhanh hơn. Bản thân mỗi nhân sự khi đi làm cũng cảm thấy rõ ràng về những kỳ vọng đặt ra trong công việc của mình.

Một trong những nguyên tắc Trang đặc biệt thích là “Earn Trust” (Xây dựng lòng tin). Nguyên tắc này đề cao việc lắng nghe, đóng góp thẳng thắn, đối xử với những người khác một cách tôn trọng, và sẵn sàng chia sẻ những khuyết điểm của bản thân và đội nhóm của mình. Nhờ nguyên tắc này mà Trang khá thoải mái được là chính mình khi làm việc. Trang sẵn sàng nhận lỗi, chủ động đón nhận feedback, và tập trung năng lượng cho việc phát triển bản thân.

Các bạn có thể tham khảo các nguyên tắc lãnh đạo của Amazon tại đây: https://www.amazon.jobs/en/principles

2. Mechanism

Ngoài các nguyên tắc lãnh đạo thì Mechanisms (các quy trình hoàn chỉnh để giải quyết các vấn đề lặp lại) là mảng mang lại cho Trang nhiều tò mò, hứng thú khi làm việc ở Amazon.

Trang rất ấn tượng với câu nói của nhà sáng lập Jeff Bezos:

“Good intentions never work, you need good mechanisms to make anything happen.”
Jeff Bezos

Câu này có ý nghĩa rằng: Những ý định tốt của mọi người thường sẽ không bền vững và không có tính hệ thống. Chúng ta cần những quy trình và công cụ có thể tự động hóa và mở rộng ở quy mô lớn.

Mechanism là một quy trình hoàn chỉnh khi chúng ta tạo ra một công cụ, thúc đẩy việc áp dụng công cụ đó, và liên tục đánh giá kết quả để có những sửa đổi phù hợp, nhằm giải quyết các vấn đề lặp lại trong công việc. Nó là một vòng lặp để tự củng cố và hoàn thiện bản thân khi vận hành.

Quy trình hoàn chỉnh của một mechanism. Nguồn ảnh: Link

Ví dụ, một trong những lý do khiến trải nghiệm mua sắm trên Amazon rất tuyệt vời là nhờ vào mechanism có tên CS Andon Cord. Những người làm việc các trung tâm hoàn thiện đơn hàng nếu phát hiện ra lỗi của bất kỳ sản phẩm nào đều có thể sử dụng công cụ này để thông báo. Ngay lập tức, sản phẩm đó sẽ bị gỡ bỏ khỏi trang web cho đến khi các vấn đề về sản phẩm được giải quyết. Như vậy, mechanism này giúp khách hàng giảm rủi ro mua phải những sản phẩm lỗi, xây dựng lòng tin của khách hàng khi mua sắm trên Amazon.

Giải thích cụ thể hơn về mechanism và các bước tao ra mechanism, các bạn có thể đọc thêm tại bài viết trên trang web của AWS.

3. Ứng dụng trong Learning design

Vậy trong lĩnh vực learning design, principles và mechanisms có ý nghĩa như thế nào?

Cơ sở lên ý tưởng thiết kế trải nghiệm học

Đã bao giờ bạn có một ý tưởng thiết kế trải nghiệm học rất tuyệt vời nhưng ngay lập tức thấy bất lực trong việc thuyết phục sếp hoặc khách hàng? Đã bao giờ bạn hào hứng với ý tưởng của mình nhưng thực sự bên trong vẫn còn mơ hồ, không rõ nó có thực sự phù hợp với dự án và đối tượng học viên của mình hay không?

Chào mừng bạn đến với thế giới của learning designer! Đó là những suy nghĩ, trăn trở hàng ngày của những người làm trong mảng learning design (thiết kế trải nghiệm học).

Đối với mình, learning design là ngành đặc biệt thú vị, bởi nó đòi hỏi không chỉ khả năng sáng tạo mà còn cần tư duy logic và tinh thần thử nghiệm, thích ứng để đảm bảo những thiết kế của mình dựa trên cơ sở vững chắc, phù hợp với người học và mục tiêu, tính chất của dự án.

Learning design là lĩnh vực đi sâu vào thiết kế trải nghiệm học hiệu quả, hấp dẫn dựa trên việc áp dụng khoa học về việc học, các quy trình thiết kế, và hiểu biết về công nghệ và phương tiện truyền tải. Trải nghiệm học đó có thể là khóa học online, tài liệu học đa phương tiện, mobile app, game giáo dục…

Vì lí do đó, một phần rất quan trọng, không thể thiếu trong các bản thiết kế và phần trình bày của learning designer, chính là design rationale (tạm dịch là “cơ sở nền tảng cho ý tưởng thiết kế”).

Vậy cơ sở nền tảng đó sẽ cần những yếu tố gì?

Mình được offer làm learning design tại Amazon như thế nào?

Trung bình bạn trải qua bao nhiêu buổi hẹn hò để tiến tới một mối quan hệ sâu sắc?

Để cưa đổ Amazon, mình đã phải nỗ lực qua 7 buổi hẹn hò như vậy (chưa kể vòng lọc hồ sơ chốt cửa gửi xe). Buổi hẹn hò nào cũng nhăn hết trán vì toàn câu hỏi đầy trí tuệ và chất xám.

Vị trí mình được offer tên chính thức tại Amazon là Senior Content Editor, chuyên làm các sản phẩm nội dung học đa phương tiện, một mảng mình rất thích trong learning design.

Learning design là lĩnh vực đi sâu vào thiết kế trải nghiệm học hiệu quả, hấp dẫn dựa trên việc áp dụng khoa học về việc học, các quy trình thiết kế, và hiểu biết về công nghệ và phương tiện truyền tải. Trải nghiệm học đó có thể là khóa học online, tài liệu học đa phương tiện, mobile app, game giáo dục…

Vậy mình đã chinh phục bạn Amazon như thế nào? Hi vọng chút chia sẻ của mình sẽ giúp các bạn learning designer quan tâm những bạn khổng lồ như Amazon có thêm những gợi ý hữu ích.

Con Đường Sự Nghiệp Cho Learning Designers

Learning Design là lĩnh vực rất “hot” trong xu thế ứng dụng công nghệ vào giáo dục.

Learning design đi sâu vào thiết kế trải nghiệm học hiệu quả, hấp dẫn dựa trên việc áp dụng khoa học về việc học, các quy trình thiết kế, và hiểu biết về công nghệ và phương tiện truyền tải. Trải nghiệm học đó có thể là khóa học online, app, chương trình học, khóa đào tạo, game giáo dục,…

Vậy đâu là những lựa chọn nghề nghiệp cho những bạn muốn theo đuổi lĩnh vực này?

Learning Designer Trong Trường Đại Học

Các trường Đại học hàng đầu thế giới đều có các trung tâm chuyên sâu về dạy và học (các tên gọi khác có thể là Learning & Teaching Lab, hay Learning Science Lab) để hỗ trợ và hợp tác cùng giảng viên nâng cao chất lượng dạy và học.

Đây chính là nơi Learning designer phát huy được thế mạnh rất tốt.

Cấu trúc của các các trung tâm này thường sẽ có team làm learning design và team làm production (sản xuất các sản phẩm như video, interactive media, VR, AR…).