Kinh nghiệm thiết kế nội dung video cho trải nghiệm học trực tuyến

Bạn đã bao giờ trầm trồ khi xem những video đào tạo cuốn hút, hấp dẫn đến nỗi có thể nằm ôm máy tính học nhiều giờ mà không chán?

Trang đã từng có được cảm giác hưng phấn đó. Nhưng cũng không ít lần thấy thất vọng khi phải xem những video thiết kế không hoàn toàn tối ưu cho trải nghiệm học.

Vậy điều gì làm nên sự khác biệt đó? Khi nào thì chúng ta nên dùng video?

Trong bài blog này, hãy cùng Trang tìm hiểu những mục đích chính khi sử dụng video, các dạng video phổ biến, cũng như một vài gợi ý để chúng ta có thể thiết kế nội dung học định dạng video giúp quá trình học hiệu quả, hấp dẫn hơn.

I. Những mục đích chính khi sử dụng video

Mục đích 1: Giải thích những khái niệm phức tạp

“Độ phức tạp của thông tin phải phù hợp với khả năng truyền tải của phương tiện sử dụng.”

Hilbert (2015)

Bạn đang cảm thấy bất lực khi dùng ngôn từ để giải thích về một khái niệm hay một quy trình nào đó? Vậy bạn sẽ cần sử dụng một phương tiện có thể truyền tải được nhiều yếu tố đa dạng hơn (khái niệm trong tiếng Anh là media richness).

Video là định dạng nội dung học tập có khả năng truyền tải nội dung phong phú với hình ảnh, âm thanh, cũng như các hiệu ứng khác nhau. Các định dạng học tập sử dụng hình ảnh như video sẽ rất phù hợp với những nội dung học tập phức tạp này.

Ví dụ, dưới đây là một video giới thiệu về quy trình mã hóa kép trong não bộ mà Trang từng làm. Bạn có thể tưởng tượng nếu không có những hình ảnh trực quan, tương tác với nhau như trong video thì người xem sẽ gặp khó khăn thế nào khi muốn hiểu về khái niệm này!

Những video được sử dụng với mục đích này có tên gọi là explainer video (video giải thích). Các video này chủ yếu được làm dựa trên các định dạng như hoạt họa 2D, 3D, bảng trắng (whiteboard animation), quay cảnh trực tiếp (live action), hay video giảng dạy có người đứng nói (instructor-led training).

Mục đích 2: Hướng dẫn từng bước trong quy trình

Video cũng được sử dụng với mục đích hướng dẫn từng bước trong quy trình. Đây là kiểu video rất phổ biến trong đào tạo khi chúng ta muốn người xem có thể làm theo những hướng dẫn của người dạy một cách dễ dàng.

Ví dụ, video của chị Chi Nguyễn, The Present Writer, về cách làm video animation. Các bạn sẽ thấy chị Chi đã có hướng dẫn rất chi tiết từng bước, kết hợp việc chia sẻ màn hình thực tế để người xem dễ dàng thực hiện theo.

Các dạng phổ biến của những video này là video tutorial và screen recording (quay lại màn hình chia sẻ).

Mục đích 3: Tạo sự gần gũi giữa người dạy và người học

Một trong những thử thách lớn của việc học trực tuyến chính là tạo được sự kết nối giữa giảng viên và người học trong trải nghiệm học. Video là một kênh hiệu quả để người dạy có thể tạo cảm giác gần gũi, kết nối được với học viên của mình.

Ví dụ, trong khóa “Nhập môn Xác suất thống kê” (Intro to Statistics) trên Udacity của giáo sư Sebastian Thrun, giáo sư đã dùng chính ví dụ về bản thân mình trong một tình huống hài hước: cả lớp sẽ dùng kiến thức xác suất thống kê để dự đoán xem giáo sư nặng bao nhiêu ký.

Hình ảnh từ khóa học “Intro to Statistics” trên Udacity

Những cách làm như vậy giúp người học cảm thấy gần gũi với người dạy hơn rất nhiều, tạo thêm cảm hứng trong quá trình học online.

Các dạng video phổ biến để tạo sự gần gũi này thường là vlog, video giảng dạy có người đứng nói (instructor-led training), nhưng vẫn có thể sử dụng dạng hoạt họa hay bảng trắng như video ví dụ phía trên.

Mục đích 4: Thu hút sự chú ý

Để tạo sự hào hứng cho người học, video có thể được sử dụng để gợi mở tình huống cũng như thu hút sự chú ý khi mở đầu các module.

Ví dụ, trong khóa “Nhập môn Xác suất thống kê” (Intro to Statistics) trên Udacity của giáo sư Sebastian Thrun, giáo sư thường mở đầu mỗi module của khóa học bằng những video rất độc đáo. Dưới đây là một nội dung video cho module đầu tiên:

Hình ảnh từ khóa học “Intro to Statistics” trên Udacity

Giáo sư vẽ nguệch ngoạc một hình người và nói, “Đây là bạn. Bạn đang trông rất buồn. Không phải vì khóa học quá tệ, mà vì ngay sau đây, tôi và bạn sẽ cùng dùng kiến thức về thống kê để chứng minh bạn ít được người khác chú ý thế nào.”

Đối với mục đích này, thường chúng ta sẽ không bị hạn chế về định dạng video. Quan trọng là ý tưởng sáng tạo chúng ta sử dụng để triển khai.

II. 6 gợi ý khi thiết kế nội dung học định dạng video

Dưới đây Trang sẽ chia sẻ một số gợi ý khi thiết kế nội dung học định dạng video để đảm bảo trải nghiệm học hiệu quả và hấp dẫn.

Gợi ý 1: Thu hút sự chú ý bằng các cách tiếp cận mới

Hãy thử những cách tiếp cận khác nhau để nội dung video của bạn không bị nhàm chán. Một số cách thú vị gồm có:

• Đặt ra tình huống khiến người học tò mò
• Đưa ra những ví dụ thú vị
• Áp dụng nghệ thuật kể chuyện
• Sử dụng video tương tác

Đặt ra tình huống khiến người học tò mò

Trong khóa học về Xác suất thống kê và Khoa học dữ liệu Trang từng tham gia thiết kế cho trường Đại học New York (NYU), mỗi module đều được mở đầu bằng một video gợi mở tình huống khiến người học thấy tò mò.

Ví dụ, module “How many types of people are there” (Có bao nhiêu loại người), team Trang đã ra công viên Washington Square Park để quay video phỏng vấn khách vãng lai để xem họ trả lời thế nào với những câu hỏi này.

Ảnh trích từ video Trang phỏng vấn khách vãng lai

Đưa ra những ví dụ thú vị

Những ví dụ thú vị cũng là cách phổ biến tạo điểm thu hút cho video của mình.

Với video “Sự thật về gamification”, thay vì nêu định nghĩa về gamification là gì, nó có khác gì với game-based learning, Trang đã dẫn luôn một ví dụ thú vị về một game mô phỏng để thu hút người xem trước.

Áp dụng nghệ thuật kể chuyện

Một trong những khóa học Trang rất thích là khóa “Mechanism” của Amazon dành cho các nhân sự mới. Các nội dung học tập được xoay xung quanh các câu chuyện cụ thể, và các video hoạt họa được sử dụng để dẫn chuyện rất hấp dẫn. Người học sẽ vừa giải case giúp các nhân vật giải quyết vấn đề trong câu chuyện và hồi hộp chờ đợi kết quả cho lựa chọn của mình.

Sử dụng video tương tác tạo điểm nhấn cho những nội dung chính

Cũng theo trào lưu trải nghiệm tương tác, interactive video (video tương tác) đã xuất hiện nhiều trong các sản phẩm edtech. Ở dạng đơn giản, video tương tác có lồng ghép trắc nghiệm hay các phần tương tác để người học khám phá các nội dung trong videos (như hotspot, 360 views…). Phức tạp hơn là người học được tham gia vào việc xây dựng mạch câu chuyện.

Lưu ý: Thu hút sự chú ý nhưng phải đúng trọng tâm

Việc thu hút sự chú ý cần phải đúng trọng tâm, hướng tới nội dung lõi. Cần đảm bảo người học sẽ nhớ được thông tin chính sau khi xem video. Nếu các kỹ thuật thu hút sự chú ý bị lạm dụng nhiều và dùng không đúng cách sẽ gây ra xao nhãng trong việc học.

Gợi ý 2: Giảm các yếu tố gây xao nhãng

Quá nhiều các yếu tố kích thích không liên quan đến nội dung học sẽ khiến người học bị xao nhãng. Đối với video, các yếu tố đó có thể là:

• Các hình ảnh, âm thanh, từ ngữ thừa
• Các hiệu ứng gây nhiều xao nhãng
• Những ví dụ, câu chuyện không liên quan đến nội dung học
• Các yếu tố tương tác không gắn với mục tiêu học tập

Các bạn có thể tham khảo video này để hiểu về các loại tải nhận thức người học phải trải qua trong quá trình học và cách giúp chúng ta giảm thiểu các yếu tố gây xao nhãng:

Với định dạng interactive video, cần chú ý đảm bảo những phần người học tương tác trong video (VD: trả lời quiz) nên hỗ trợ quá trình phân tích, ghi nhớ thông tin của người học và đặc biệt không làm họ xao nhãng khỏi mạch nội dung.

Gợi ý 3: Bám sát vào mục tiêu học tập

Để đảm bảo không có nhiều yếu tố thừa và thu hút được sự chú ý vào đúng trọng tâm, nội dung video nên bám sát vào mục tiêu học tập và thông điệp cần truyền tải.

Để đảm bảo sườn nội dung được thiết kế gắn liền với mục tiêu của trải nghiệm học, khi lên kịch bản và storyboard cho video, Trang thường sẽ có bước kiểm nghiệm trước với một vài người học tiềm năng để đảm bảo họ nắm được đúng nội dung lõi và thông điệp của video.

Khi đưa video vào khóa học, chúng ta cũng có thể dễ dàng đánh giá được mức độ hiệu quả qua quá trình người học tham gia làm trắc nghiệm hay làm dự án.

Gợi ý 4: Truyền đạt rõ ràng và dễ hiểu

Lợi thế rất lớn của video là giúp chúng ta truyền tải được nhiều thông tin cùng một lúc. Tuy nhiên, mặt trái của nó cũng chính là sự cạnh tranh giữa các thông tin đó với nhau. Do vậy, việc truyền đạt rõ ràng và dễ hiểu đóng vai trò rất quan trọng trong việc giúp người học nắm được những nội dung chính.

Để làm được điều đó, chúng ta cần chú ý:

• Dùng từ ngữ và cách diễn đạt đơn giản, dễ hiểu cho nhóm người học của mình
• Nên cho người học nắm rõ về khung nội dung (dàn ý) của video để dễ sắp xếp thông tin mới trong não bộ
• Những thông điệp quan trọng nên được nhấn mạnh nhiều lần
• Dùng ví dụ, so sánh, ẩn dụ, biểu đồ… để hỗ trợ quá trình truyền tải thông tin
• Nên có phần tổng kết ở cuối mỗi video

Các bạn có thể tham khảo thêm 2 video này của Trang về các quy tắc khi thiết kế slides và dùng hình ảnh cho video.

Gợi ý 5: Người dạy nên có phong cách gần gũi và phù hợp với đối tượng học viên

Không ai muốn học với một người trông quá nghiêm túc. Trừ khi sự nghiêm túc đó có chủ ý gây cười.

Một trong những giáo sư có phong cách Trang rất thích là Walter Sinnott-Armstrong, người dạy khóa “Think Again I: How to Understand Arguments” của Duke University trên Coursera. Thầy có khuôn mặt hài hước, đáng yêu, và cách nói chuyện gần gũi.

Giáo sư Walter Sinnott-Armstrong trong khóa “Think Again I: How to Understand Arguments”

Tuy nhiên, nếu bạn vốn không phải là người hài hước, thì cũng không cần phải cố gắng tạo ra sự hài hước để có được sự gần gũi đó.

Sự gần gũi đến từ việc mình sẵn sàng cởi bỏ lớp áo cứng nhắc để thể hiện con người chân thật của mình: dùng ngôn ngữ thân thiện hơn, giao tiếp bằng ánh mắt, biểu cảm khuôn mặt, nụ cười, cử chỉ, điệu bộ… Và điều quan trọng nhất là việc bạn thể hiện sự quan tâm đến những người đang học nội dung bạn truyền tải.

Phong cách gần gũi cũng cần phù hợp với đối tượng học viên mình hướng tới.

Ví dụ, với đối tượng là học sinh cấp 2, video của “Táy máy Tò mò” tạo ra sự gần gũi, dễ tiếp cận khi sử dụng ngôn ngữ quen thuộc với các em học sinh.

Với đối tượng là các bạn trẻ, chị Chi Nguyễn, the Present Writer, tạo được sự gần gũi với người xem qua việc dùng những ngôn ngữ, cử chỉ, điệu bộ trong hội thoại thường ngày.

Với các video hướng tới đối tượng khách hàng doanh nghiệp, cần formal hơn, người hướng dẫn vẫn nên có được biểu cảm khuôn mặt thân thiện, gần gũi để tạo cảm tình với người xem. Ví dụ, video Trang giới thiệu về các tài nguyên học tập của Amazon Global Selling dành cho nhà bán hàng ở Việt Nam.

Hình ảnh từ video “Các tài nguyên học tập giúp bạn thành công trên Amazon”

Gợi ý 6: Nên dùng kết hợp video với các định dạng nội dung khác

Tuy video có nhiều ưu điểm về việc truyền tải thông tin, nhưng trong một trải nghiệm học tập tổng thể, chúng ta nên sử dụng đa dạng định dạng nội dung.

Việc hình thành liên kết bền vững trong trí nhớ đòi hỏi quá trình tương tác qua lại liên tục giữa trí nhớ dài hạn và trí nhớ ngắn hạn (Atkinson & Shiffrin, 1977). Việc dùng kết hợp video với các định dạng nội dung khác sẽ tăng tần suất thông tin đó được xuất hiện lặp lại, giúp quá trình ghi nhớ thông tin của người học hiệu quả hơn.

Quá trình xử lý thông tin – Nguồn ảnh: Link

Một giải pháp phổ biến trong các khóa học ngày nay là kết hợp video với các tài liệu dạng văn bản có hướng dẫn từng bước để người học có thể tiện theo dõi về sau

Ngoài ra, video cũng có thể kết hợp đan xen với các trải nghiệm như trả lời câu hỏi trắc nghiệm, giải bài tập tình huống, làm dự án, và thảo luận để người học có thể hiểu sâu hơn về nội dung học.

Trong bài blog này, Trang đã giới thiệu về những mục đích chính khi sử dụng video, các dạng video phổ biến, cũng như một vài gợi ý để chúng ta có thể thiết kế nội dung học định dạng video tốt hơn. Những video được thiết kế tốt sẽ không chỉ giúp việc truyền tải thông tin hiệu quả hơn mà còn giúp trải nghiệm học thêm thú vị, hấp dẫn.

Chúc các bạn thành công!

Bài viết thuộc bản quyền của Trang Tran – Learning Designer trên learningdesigner.blog

Trần Thị Thùy Trang

Senior Content Editor, Seller Education, Amazon

Thạc sỹ ngành “Digital Media Design for Learning”, Đại học New York, Hoa Kỳ

Co-founder, Cộng đồng Vietnam Learning Design Group.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/tranthithuytrang/